Od Zapustów do Śmigusa Dyngusa

Wielkanoc – najpiękniejsze święta w roku. Największe dla chrześcijan, gdzie prastare zwyczaje rodzinne, gorące i serdeczne życzenia oraz stół ze święconymi potrawami gromadzą w braterstwie wszystkich członków rodziny. Wesołe Alleluja rozbrzmiewa ze wszystkich stron i jest radosnym uwielbieniem Chrystusa – zwycięzcy śmierci, piekła i szatana. Na ten szczególny moment przygotowujemy się już od Środy Popielcowej.

Zapusty, ostatki to od wielu lat praktykowany u nas zwyczaj, mniej czy bardziej hucznego rozstawania się z karnawałem. Wtorkowy wieczór około północy przed Środą Popielcową był znakiem, że czas kończyć karnawałowe szaleństwa i poddać się nastrojowi refleksji i pokuty. Czterdziestodniowy okres Wielkiego Postu w Kościele rozpoczyna Środa Popielcowa. W tym dniu towarzyszy nam refleksja o śmierci i przemijaniu, zwłaszcza gdy przyjmujemy na głowę popiół ze słowami „prochem jesteś i w proch się obrócisz”. Jest on znakiem i symbolem ulotności tego świata i marności wszystkiego co przemija.

W centrum uwagi wielkopostnej stoi krzyż Chrystusa, drzewo miłości najdoskonalszej, najpełniejszej. Jednym z nabożeństw wielkopostnych, które tak bardzo przybliża nas do cierpienia i męki Chrystusa jest Droga Krzyżowa odprawiana w piątki Wielkiego Postu. Rozważania stacji Drogi Krzyżowej są podniosłym nabożeństwem gromadzącym wiernych. W niedzielne popołudnie Wielkiego Postu już od początku XVIII wieku uczestniczymy w nabożeństwie Gorzkich Żali. Jak Polska długa i szeroka brzmią te pieśni żalem wielkim, a w nich Maryja skarży się swemu ludowi ze swych trosk, bólu, żałości, niezrozumienia i poniżenia. Zupełnie inny charakter niż uroczystości wielkopostne ma niedziela poprzedzająca Wielki Tydzień, kiedy wspominamy tryumfalny wjazd Chrystusa do Jerozolimy. Przez uroczystą procesję z palmami wyrażamy Mu hołd jako Jego poddani. Palmy u nas zastępują gałązki wierzbowe z baziami. Po ich poświęceniu przypisywano ongiś palmom właściwości lecznicze.

Wierzono niezłomnie, że połknięcie poświęconego pączka wierzbowego przynosi zdrowie a szczególnie pomocny jest przy schorzeniach gardła i krtani. Aby choroby omijały bydło, gospodarz wypędzał je pierwszy raz w pole, trzymając palmę w ręku. W wielu domach po dziś dzień część gałązek palmy wkłada się za obrazy by chroniły domostwa przed nieszczęściem. W wielu miejscowościach organizowane są konkursy na najładniejsza i najdłuższą palmę. Są one niezwykle barwne, ozdobione kwiatami i wstążkami oraz różnymi symbolami religijnymi. Dodawany jest do ich wystroju barwinek, mirt, szuwar i sitowie. W naszej chrześcijańskiej tradycji szczególnie przeżywane i obchodzone jest Triduum Paschalne. Wielki Czwartek jest dniem szczególnym, pamiątką Ostatniej Wieczerzy Chrystusa z apostołami, ustanowienia Najświętszego Sakramentu i Kapłaństwa. W wielu kościołach przetrwał do dziś obrzęd obmywania nóg dwunastu mężczyznom przez celebransa, nawiązujący do Ostatniej Wieczerzy gdy Chrystus obmywał nogi apostołom. Nastrój Wielkiego Piątku jest niezwykły i poważny, jest to dzień największej żałoby w Kościele po śmierci na krzyżu naszego Zbawiciela. Liturgia tego dnia to rozważania Męki Pańskiej i adoracja krzyża. W wielu miejscowościach w tym dniu w godzinach południowych odbywają się drogi krzyżowe, w których tłumnie uczestniczą wierni. W ostatnim czasie coraz większym zainteresowaniem cieszą się ekstremalne, ponad czterdziestokilometrowe drogi krzyżowe organizowane w okresie Wielkiego Postu. Na pamiątkę złożenia Chrystusa do grobu urządza się w kościołach katolickich pięknie przybrane groby pańskie. Wystawiony w nich Najświętszy Sakrament adorowany jest przez wiernych oraz strażaków i młodzież pełniących wartę. Krajobraz polskich miast i wsi w Wielką Sobotę wypełnia się wiernymi śpieszącymi do świątyń z pięknie przybranymi koszykami ze „święconką”, która następnego dnia gościć będzie na stole podczas uroczystego śniadania w dzień wielkanocny. Wielka Sobota jest najbogatszym dniem w treść liturgiczną i obrzędową. Wspaniałym obrzędem tej wieczornej liturgii jest poświęcenie ognia i wody oraz zapalenie od paschału świecy wyobrażającej Chrystusa. Wielkanoc czyli Pascha jest największym świętem wszystkich chrześcijan. Rano skoro świt wierni przy biciu dzwonów tłumnie uczestniczą w procesjach rezurekcyjnych na pamiątkę Zmartwychwstania Pańskiego. W tym szczególnym dniu często witamy się słowami „Chrystus zmartwychwstał – prawdziwie powstał”. Uroczystym posiłkiem po liturgii rezurekcyjnej jest śniadanie z udziałem wszystkich domowników i gości. Poniedziałek Wielkanocny jest dniem zamykającym obchody Świąt Zmartwychwstania Pańskiego. Zachowała się w nim tradycja polewania się wzajemnie wodą, zwana potocznie „śmigusem dyngusem”. Oblewano się wzajemnie, czasami ponad miarę, wierząc w słowa starego powiedzenia „gdzie się woda leje tam się dobrze dzieje”.