80 lat temu miała miejsce jedną z największych egzekucji wykonanych w trakcie okupacji na Polakach za pomoc udzielaną Żydom. 6 grudnia 1942 roku Niemcy za ukrywanie Żydów w Startym Ciepielowie i Rekówce rozstrzelali lub spalili żywcem cztery rodziny, zamykając je w stodołach i chatach. Większość ofiar stanowiły niewinne dzieci.
Kadr z filmu “Historia Kowalskich” reż. Arkadiusz Gołębiewski
Rankiem 6 grudnia 1942 r. do wsi Stary Ciepielów i Rekówka pod Radomiem przybył oddział niemieckiej żandarmerii. Niepokój i strach towarzyszyły wojennym czasom, ale tego ranka nikt z mieszkańców wsi nawet w najgorszych snach nie mógł przewidzieć, jakie okrucieństwo Niemców zapiszą karty historii tego dnia. Już w południe niebo zakryły kłęby dymu. Ludzie ginęli w męczarniach, słychać było trzask palących się chałup, łuna pożarów rozpaliła niebo.
Zginęły 34 osoby – rodziny Kosiorów, Obuchiewiczów, Skoczylasów i Kowalskich oraz rodziny żydowskie ukrywane w ich domach.
Oddali życie za życie.
O tej historii opowiada film dokumentalny Arkadiusza Gołębiewskiego i Macieja Pawlickiego “Historia Kowalskich”, po którym prezydent Lech Kaczyński odznaczył pośmiertnie rodzine Kowalskich Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Gdyby nie determinacja kilku osób, nie udałoby się utrwalić świadectwa świadków tego i innych podobnych wydarzeń. Jak mówi Arkadiusz Gołębiewski
Przez lata w Polsce, w okresie PRL-u, temat ratowania Żydów przez Polaków był pomijany. Dopiero po 1989 zaczęło się szerzej przywoływać tych polskich bohaterów. Głównym inicjatorem mówienia o nich głośno był Instytut Yad Vashem, który zaczął honorować Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, a wśród nich najwięcej – ponad 6 tysięcy – jest Polaków. Ciagle jednak nie przywołani z imienia byli ci, którzy za pomoc swoim sąsiadom Żydom ponieśli smierć. Jako pierwszy upominał się o to prof. Tomasz Strzembosz. Ja z tematem zderzyłem się zawodowo na początku lat dwutysięcznych, kiedy przygotowywałem Studio Otwarte w TV Puls. Gościem był wtedy właśnie prof. Strzembosz. Potem wróciłem do tematu za sprawą inspiracji Macieja Pawlickiego, który powołał projekt „Życie za życie”. Jego celem było zbieranie świadectw o osobach, które zginęły ratując Żydów. Powstało Narodowe Centrum Kultury i w ramach tego projektu, oraz we współpracy z IPN i prof . Żarynem, rozpoczęliśmy projekt badawczy i filmowy. Jeździliśmy po Polsce, rejestrując na taśmie świadectwa osób, które pamiętają wydarzenia z czasów II wojny. Bardzo przykładaliśmy się do tego, żeby te zebrane świadectwa były mocno udokumentowane.
Historia zbrodni w Startym Ciepielowie i Rekówce
Adam Kowalski pracował na roli. We wsi słynął ze swojej uczciwości i pracowitości. Jego żona zajmowała się domem i wychowywaniem potomstwa. Nieopodal gospodarstwa Kowalskich mieszkała siostra Adama, Helena wraz z mężem Piotrem Obuchiewiczem i czworgiem dzieci: Władysławą, Zofią, Janiną i nowonarodzonym synkiem. W tej samej wsi żyła też rodzina Kosiorów: Katarzyna i Władysław oraz ich dzieci: Aleksander, Tadeusz, Władysław, Mieczysław, Irena i Adam. Obie rodziny przyjaźniły się z mieszkańcami pobliskiej wsi Rekówka: Zofią (Marianną) i Stanisławem Kosiorami i ich dziećmi: Janem, Mieczysławem, Marianem i Teresą oraz z ich krewnymi, Skoczylasami: Piotrem i jego dziećmi: Janem, Józefem, Leokadią i Bronisławą.
U Adama i Bronisławy Kowalskich ukrywali się Elka Cukier i Berek Pinchas (Pinechas), syn krawca. Piotr i Helena Obuchiewiczowie pomagali m.in. właścicielowi zakładu czapniczego w Ciepielowie (wkrótce ukrywający się wrócili do lasu). Kosiorowie z Ciepielowa ukrywali dwóch Żydów nieznanych z nazwiska. U Kosiorów i Skoczylasów w Rekówce przez tydzień przebywały dwie Żydówki z Ciepielowa, następnie czterech Żydów.
Najprawdopodobniej wskutek donosu, we wczesnych godzinach rannych 6 grudnia 1942 r. gospodarstwa Kowalskich, Obuchiewiczów i Kosiorów w Ciepielowie zostały otoczone przez niemieckich policjantów z posterunku w Górkach Ciepielowskich. Obława trwała kilka godzin.
Bronisława Kowalska prosiła o darowanie życia dzieciom, ale funkcjonariusze zgodzili się na wypuszczenie tylko jednego. 12-letnia Zosia poszła do sąsiadów, ale ostatecznie wróciła do domu. Jedynym nieobecnym wtedy członkiem rodziny był najstarszy syn, Jan. Chłopak uczył się krawiectwa, pracę zaczynał o świcie.
Wczesnym popołudniem Niemcy zabili Kosiorów. Rozstrzelali ich w stodole, razem z dwoma ukrywającymi się Żydami. Później spalili gospodarstwo. Był to sygnał dla pozostałych funkcjonariuszy do przeprowadzenia dalszej pacyfikacji
Niemcy zabrali Kowalskich do domu Obuchiewiczów. Obie rodziny spalono żywcem. Inne świadectwa wskazują, że zostały rozstrzelane przed budynkiem, a następnie ich ciała wrzucono do wnętrza, które zamknięto i podpalono. Najprawdopodobniej Niemcy nie zamordowali od razu wszystkich dzieci. Pozostawili je niedobite, by spłonęły.
Wkrótce niemieccy żandarmi z posterunku w Ciepielowie otoczyli domy Skoczylasów i Kosiorów w Rekówce. Przebywali tam wówczas Stanisław i Zofia Kosiorowie wraz z dziećmi oraz Mirosława Kiścińska (teściowa Piotra Skoczylasa) z wnuczką Leokadią Skoczylas. Była też koleżanka Leokadii, Henryka Kordula. Mimo interwencji rodziny i sołtysa Niemcy nie pozwolili jej wrócić do domu.
Ciała zamordowanych spalono w stodole. Następnego dnia szczątki pochowano w wykopanym w pobliżu dole.
Śmierci uniknęło troje dzieci Piotra Skoczylasa: Jan, Józef i Bronisława. Jego samego Niemcy sprowadzili z miejscowości Tymienica i zamordowali.
Po wojnie szczątki 34 osób zamordowanych 6 grudnia 1942 r. zostały ekshumowane i przeniesione do masowego grobu ofiar niemieckiego terroru w Starym Ciepielowie.
Egzekucja była jedną z największych wykonanych w trakcie okupacji na Polakach za pomoc udzielaną Żydom.
Źródło: scenakultury, sprawiedliwi.org.pl., film”Historia Kowalskich”.
Ostatnie artykuły
